TORUŃ
Malina Barcikowska
„W sztuce bunt stał się profesją” - mówił różowy, papierowy punkt na ścianie CSW, przylepiony obok innych – niebieskich, pomarańczowych, fioletowych, zielonych punktów pełnych słów. Każdy cytat podpisany był imieniem i nazwiskiem innego artysty, innego filozofa, innego teoretyka sztuki. Definiując kim jest człowiek, jako moment graniczny, którego przekroczyć nie wolno, antropolog Gernot Böhme podał jego zdolność do sprzeciwu: „Człowiek to istota, która umie powiedzieć NIE”. Konsekwencją takiego ujęcia tożsamości są możliwości rozpatrywania sprzeciwu na wszystkich płaszczyznach bytowych. Zanegować wolno własną cielesność np. w akcie samobójczym. Na płaszczyźnie psychicznej jest on niezbędnym elementem rozwoju, natomiast na płaszczyźnie językowej gwarantuje rozróżnienie między prawdą a fałszem. Dzięki niemu możemy powiedzieć : „nie”, „nie jest tak, że…”, „nieprawda, że”. Na płaszczyźnie mówienia możliwość negacji wydaje nam się tak oczywista, wrodzona, że czasami zapominamy o konieczności jej zdobycia. Na płaszczyźnie instytucji społecznych i kulturowych umożliwia ona cywilne/obywatelskie nieposłuszeństwo, akcje bez przemocy czy działalność interwencyjną. Zakwestionowanie, odrzucenie, krytyka, bunt, podważanie, odmowa, kontestacja są sposobem możliwości powiedzenia „nie” i wyrażania sprzeciwu na płaszczyźnie instytucji kulturowych. Płaszczyzna ducha dzięki niezgodzie człowieka na tzw. całkowitą przynależność do świata natury tworzy świat kultury w postaci nauki, filozofii, religii, dzieł sztuki.[1] Jarosław Horowski we wstępie redakcyjnym do tomu, zawierającego tekst systematyzujący to zagadnienie, określił sprzeciw - najogólniej - jako niezgodę na przejawy depersonalizacji.
PROLOG
Wassily Kandinsky
(fragment)
„Jesteśmy PUNKTAMI, które razem wytwarzają LINIĘ skierowaną klinem w otaczającą nas PŁASZCZYZNĘ. Punkt jest praktycznie niewidoczny. Materialnie rzecz biorąc równa się on ZERU. To ZERO kryje w sobie jednak różne ludzkie właściwości. Linia niszczy BEZWŁADNOŚĆ punktu, powstaje z napięcia i ruchu, z przejścia ze statyki w dynamikę. Płaszczyzna z kolei jest rzeczywistym podłożem treści. Hamuje skierowane ku niej, nagromadzone napięcia, co po przekroczeniu pewnych granic może stać się szczególnie PRZYKRE, a nawet MĘCZĄCE. Czasami jakieś doniosłe przeżycie jest w stanie wybudzić nas z otępienia i przywrócić żywe doznania. Wstrząsy pochodzące z ZEWNĄTRZ wyrywają nas brutalnie, na krócej lub dłużej, z kręgu przyzwyczajeń, lecz z reguły przyjmujemy je jako uczynioną nam krzywdę, mniej lub bardziej bolesną.”
Grupa nad Wisłą powstała jako grupa samokształceniowa, dośrodkowa, która skierowana była przede wszystkim na działania edukacyjne. Jest oddolną inicjatywą skupiająca środowisko artystyczne w Toruniu. Odwołując się do tradycji awangardy i aktywistycznych narzędzi pracy, eksperymentują z różnymi technikami konwersacyjnymi. Grupa powstała z potrzeby znalezienia przestrzeni i narzędzi dyskusji o sztuce, które wychodziłyby poza akademicki i instytucjonalny kontekst. Grupa za cel stawia sobie przede wszystkim konstruktywną krytykę prowadzącą do samokształcenia, doskonalenia twórczości, pogłębianie dialogiczności i horyzontalności. [2] W jej skład wchodzi około 20 osób – studentek, studentów, doktorantek, doktorantów Wydziału Sztuk Pięknych UMK w Toruniu oraz osób niezwiązanych bezpośrednio z tą uczelnią. Będąc artystami angażowali się w akcje realizowane w CSW „Znaki Czasu” w Toruniu - brali min. udział w PRZEPROJEKCIE i poznali to miejsce jako instytucję otwartą. „Nie będziemy teraz patrzeć przez szybę” -mówią po zmianie sposobu funkcjonowania i polityki tej instytucji kultury oraz wypracowują manifest. Różnicują polityczność sztuki i przynależność partyjną. Widzą i doświadczają trudności w łączeniu aktywizmu i sztuki, za podstawowe prawa przyjmują prawa człowieka. Najważniejszą strategią ich działań są spotkania, wspólne wypracowywanie koncepcji i dyskusje. Sformułowanie kolejnych dokumentów i działań poprzedza reasearch, planowanie organizacji pracy - nikt z nich nie chce być osobą, która każe, wyznacza, stwarza poczucie nacisku. Podczas kolejnych akcji prowadzonych w ramach działań starają się być razem, chociaż autorką czy autorem jest za każdym razem inna osoba. Są one pretekstem do kolejnego spotkania grupy i sposobem wsparcia . Na profilach społecznościowych zamieszczają swoje wypowiedzi i refleksje dotyczące rozwijającej się sytuacji, odnoszą do pojawiających się wypowiedzi prasowych, odpowiadają na zamieszczone komentarze. Przez cały czas pozostają otwarci dla mediów i osób, które interesują się ich działaniami. Dokumentują zachowania w stosunku do nich osób decyzyjnych na szczeblu lokalnym, przytaczają wypowiedzi i artykuły pojawiające się w prasie (min. ONET, GAZETA WYBORCZA, RADIO PIK, NA TEMAT. DDTORUN.PL) oraz oficjalne wypowiedzi (URZĄD MARSZAŁKOWSKI). Dla porównania dokonywanych w nich interpretacji sytuacji w mieście, przypominają źródłowe fragmenty własnych dokumentów.
DEKLARACJA SPRZECIWU
(fragment)
„TO DO WAS!
Wszelkiej maści decydenci kultury! Ministrze! Prezydentki/Prezydenci miast! Dyrektorzy/Dyrektorki instytucji publicznych i wydziałów kultury! Rektorki/Rektorzy, Dziekani i kierowniczki/kierownicy Uniwersytetów i Akademii!
TO DO WAS, wszyscy ludzie świata kultury!”
„Sprzeciwiamy się aktualnej polityce kulturalnej” - piszą – „która zapanowała zarówno na gruncie lokalnym – toruńskim – jak i ogólnopolskim! Ignorancja władzy wobec Twórców i notoryczne spychanie kultury na margines życia społecznego doprowadzają nas do SZAŁU, wywołując w nas OPÓR”. Dotąd odbyły się następujące akcje: publiczny odczyt i przemarsz na Bulwarze Sztuki pod CSW, Tajne Komplety: Nóż w języku kultury 11 czerwca 2017, prowadzenie: Magda Kosek, Maciej Kwietnicki, Unicestwić przez mówienie, Toruń-Warszawa, 13 - 15 maja 2017) autorka Liliana Piskorska, akcja Tytusa Szabelskiego, Maj, 18-21 maja 2017, Zuzanna Larysz, Wyłuskać treść i przekazać nadzienie, 2 - 9 czerwca 2017.
Aktualną akcją jest głodówka Arka Pasożyta. To pseudonim artystyczny autora wielu działań artystycznych, fotografa, performera, malarza. Był liderem i współzałożycielem „Grubej Najgorszej”, grupy kontestującej układy galeryjno-kuratorskie i skupiającej w swoich szeregach debiutujących twórców podejmujących krytykę instytucjonalną. W 2010 r. w ramach działania „Pasożyt” w toruńskim CSW, był inicjatorem powołania Bojówki, uprawiającej w trakcie wernisaży wystaw miękką dywersję i sabotaż, składającej się z ochotników na co dzień nie zajmujących się sztuką. Do indywidualnych działań Arka Pasożyta należały m.in. akcje kopiowania obrazów słynnych malarzy, takich jak Lucjan Freud, Gerhard Richter, Luc Tuymans czy Damien Hirst. Akcje te, odbywały się w latach 2010-2011 w ramach cyklu „Malarstwo pasożytnicze”. W 2010 r. artysta sformułował swój „Manifest pasożytniczy”, określający ideologię jego działań jako artysty-pasożyta. W myśl zawartych w „Manifeście” idei, Arek Pasożyt mieszka od ponad dwóch lat w różnych miastach w instytucjach kulturalnych i wszelkich miejscach związanych z kulturą. Jako „pasożyt” mieszkał m.in. w Toruniu (CSW „Znaki czasu”, Galeria nad Wisłą), we Wrocławiu (BWA), w Krakowie (MOCAK) czy w Niemczech, w miejscowości Begehungen. W 2010 r. został nagrodzony stypendium twórczym Artluka za działalność artystyczną, w 2012 r. otrzymał stypendium z Fundacji Bęc Zmiana (BMW/ART/TRANSFORMY)[3]. Arek Pasożyt jest magistrem sztuki na podstawie pracy: „Pasożyt, czyli twórca prekarny w dobie kryzysu kapitalizmu”.
Wspomniana akcja polega na proteście głodowym prowadzonym pod różnymi instytucjami kultury w Toruniu: Teatrem Horzycy, CSW Toruń, gdzie doszło w ostatnim czasie do machinacji przy obsadzie stanowisk dyrektorskich, oraz pod Centrum Kulturalno – Kongresowym Jordanki. 8 dnia głodówki Arek Pasożyt zasłabł i karetka zabrała go sprzed CSW do szpitala.
EPILOG
(fragment)
Wassily Kandinsky
„Gdy znaki staną się symbolami, otwarte oko i ucho milczenie zamieni w mowę. Kto tego uczynić nie potrafi, niech lepiej zostawi teorię i praktykę sztuki w spokoju – jego wysiłki nie będą budowaniem pomostów, lecz jedynie stałych rozdźwięków pomiędzy CZŁOWIEKIEM a SZTUKĄ”.
Pełną treść Deklaracji Sprzeciwu oraz wszystkie materiały z działań można znaleźć na stronie Grupy nad Wisłą dostępnej w internecie pod adresem http://deklaracjasprzeciwu.pl/ oraz na profilach internetowych: fb: deklaracjasprzeciwu oraz fb:grupanadwisla.
[1]Szersze rozwinięcie tematu w artykule „Wokół zagadnienia sprzeciwu. Wstępne rozpoznanie tematu - typologia pojęcia- zakres oddziaływania.” M. Leźnicki, M. Barcikowska Pedagogia Christiana
[2]Za stronami Grupy nad Wisłą
[3]Za http://przebudzenie.art.pl/arek-pasozyt