Grzegorz Borkowski
Każda edycja Piotrkowskiego Biennale Sztuki jest inna od poprzednich, czym innym potrafi zaskoczyć organizatorów i autora zaproponowanego tematu. Zmienia się przecież stale sama sztuka współczesna, a do tego każdy wybrany temat edycji jest rodzajem innego rodzaju badawczej sondy zapuszczonej w różne środowiska artystyczne.
W momencie rozpoczynania pracy nad VII edycją pojmowaliśmy „Stoicki impuls” jako zagadnienie ważne, lecz trochę niszowe, lokujące się na obrzeżach głównych nurtów aktualnie powstającej sztuki, a jednocześnie jako propozycję wprawdzie nie do końca jednoznaczną, nie mniej jednak dosyć klarowną. Ostatecznie zgłoszona została do tej edycji nie tylko rekordowa ilość prac, ale okazały się one także wyjątkowo różnorodne w sposobie potraktowania tematu. Dzięki temu finałowa wystawa mogła być wyjątkowo bogata w odmienne propozycje artystyczne, co z pewnością jest także dobrze widoczne w niniejszej publikacji.
Powoduje to potrzebę choćby skrótowego naszkicowania kilku ujawnionych na wystawie rodzajów ujęcia zaproponowanego tematu. Pierwszą grupę stanowią prace skupiające się na wyrażeniu, ważnej oczywiście w stoicyzmie, postawy tworzenia prac akcentujących wartość wyciszającej emocje kontemplacji, szczególnie abstrakcyjnych kompozycji o złożonej, a czasem delikatnej strukturze. To rodzaj sztuki proponującej oczyszczenie świadomości z natłoku bodźców, który stał się jedną ze współczesnych plag cywilizacyjnych. Pokrewne im pod względem klimatu, ale formalnie odmienne, są prace podejmujące się opisu wybranych ze współczesnej rzeczywistości znaczących detali, mikrozdarzeń i obserwacji wynikających z zagłębiania się w realia potoczne, jakby bardzo zwykłe i niespektakularne, zyskujące jednak w artystycznej interpretacji potencjał nośnego poznawczo uogólnienia a niekiedy nawet uniwersalności. Ten drugi rodzaj postaw wynika z dążenia do zdystansowanego wobec emocji, wnikliwego rozpoznawania elementów aktualnego świata i naszego w nim miejsca. Nawet jeśli podejmowane są zagadnienia niepokojące, bolesne czy groźne – przedstawiane są w sposób zdyscyplinowany, ugruntowany na racjonalizmie i – można powiedzieć – na badawczym podejściu do rzeczywistości. Umożliwia to wypracowanie bardziej sensownych i dalekosiężnych działań w sferze także pozaartystycznej. Trzecią wreszcie grupę stanowią prace podejmujące refleksję nad tym, czym we współczesnym świecie może być stoicka postawa, z jakimi wyzwaniami musi się zmierzyć, jakie proponuje alternatywy działania i jakimi artystycznymi środkami można je wyrazić.
Przedstawionego podziału nie należy oczywiście traktować zbyt rygorystycznie, bo w różnych pracach wymienione typy postaw niejednokrotnie przenikają się, szczególnie między drugą i trzecią grupą. Niemniej podział ten może być użyteczny jako pewna wyjściowa diagnoza, a zarazem zachęta do prowadzenia własnych dociekań przez osoby oglądające ekspozycję. Sztuka potrzebuje, by z jednej strony dostrzegana była unikalność konkretnych dzieł, a z drugiej zachęca do porównań, szukania dialogów i pokrewieństw pomiędzy pracami; sztuka zaczyna wtedy pulsować życiem jako ponadindywidualny organizm.
Odmienności, zróżnicowania wybranych poetyk i formuł wypowiedzi w tegorocznej edycji PBS spowodowały także potrzebę przyjęcia przez Jury odpowiedniej strategii przy decyzjach o przyznaniu nagród i wyróżnień. Gdy wyłonione zostały trzy prace przeznaczone do nagród, stało się dla Jury jasne, że reprezentują one bardzo wyrównany wysoki poziom wartości artystycznych, a jednocześnie są to prace zrealizowane w bardzo odmiennych mediach i operujące na tyle specyficznymi rodzajami wrażliwości czy stylistykami wypowiedzi, że są one praktycznie niesprowadzalne do jednej skali ocen. Dlatego zdecydowano o przyznaniu trzech równorzędnych nagród następującym pracom:
Kołysanka (2023, wideo, 5’) Artura Chrzanowskiego wydobywa liryczną duchowość bazującą na archaicznej ludowej piosence jako inspirację dla postawy medytacyjnego wyciszenia, postawy cennej także dla osoby funkcjonującej we współczesnych realiach;
Bezruch (2023, tempera żółtkowa na płótnie, 100 x 150 cm) Dariusza Milczarka jest sugestywną i perfekcyjnie wykonaną kompozycją malarską, wykorzystującą obiektywizującą stylistykę realizmu fotograficznego dla zwizualizowania stanu emocjonalnego dystansu wobec tytułowego bezruchu czy rezygnacji;
Zestaw prac Piła (obiekt, stal, drewno 50 x 18 x 2 cm) i Łopata dla dwojga (obiekt, drewno, stal; 110 x 48 x 10 cm), z cyklu Zaraza ziemniaczana (2021) Tomasza Opani przeprowadza rozbrajanie groteską i absurdalnym humorem (inspirująco korespondującymi z postawą stoicką) dotkliwego doświadczenia skutków konkretnej zarazy (lub jakiegokolwiek innego zagrożenia).
Jury zdecydowało też o przyznaniu pięciu równorzędnych wyróżnień dla następujących prac:
Powłoki (2021, wideo, 6’14’’) Pauliny Araszkiewicz: zainscenizowane na filmie metamorfozy obiektów tworzą metaforę przemian kobiecego ciała, powodowanych przez upływ czasu a jednocześnie ukazują wysublimowaną formę wyzwalania się z lęku towarzyszącego tym zmianom;
Ognisty ptak (2023, obiekt, techniki mieszane, 210 x 180 x 120 cm) Andrzeja Brzegowego podejmuje w wyjątkowo zdystansowany i badawczy sposób temat dramatycznych wydarzeń związanych z migrantami na granicy polsko-białoruskiej;
Sobie sama (2015, rzeźba z postumentem, kamień, skrzynki rzeźbiarskie; 170 x 50 x 38 cm) Katarzyny Fober to piękny realistyczny rzeźbiarski portret wrażliwej osoby przekonująco emanujący autentycznym spokojem, zaakcentowanym surowym drewnianym postumentem;
Materia Enso (2023, obiekt; rysunek, stal, szkło, średnica 100 cm, wysokość zmienna) Jerzego Hejnowicza materializuje dociekania nad istotnym dla stoickiej postawy napięciem pomiędzy świadomością zagrożeń (ciężka metalowa kula zawieszona nad szklanymi arkuszami) a potrzebą osiągniecia głębokiego spokoju koniecznego dla precyzyjnego wykonania rysunku (wywodzący się z buddyzmu zen znak okręgu Enso, tworzony jednym pociągnięciem pędzla);
Niepamięć 3 (2023, obiekt; płótno, soczewka, sklejka , pleksi; 98,5 x 75 x 13 cm) Ali Majewskiej: niemal abstrakcyjna kompozycja kieruje uwagę na fenomen wyzwalania pamięci z obciążających świadomość przykrych wspomnień aż do osiągnięcia stanu mentalnej przejrzystości spojrzenia.
VII Piotrkowskie Biennale Sztuki – Stoicki impuls. Kurator artystyczny VII edycji PBS: Grzegorz Borkowski; kurator organizacyjny biennale: Gordian Piec. Ośrodek Działań Artystycznych, Piotrków Trybunalski, 21.10 – 31.12.2023. https://biennalepiotrkow.pl/
VII Piotrkowskie Biennale Sztuki – Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z funduszu promocji kultury – państwowego funduszu celowego.