Grażyna Krzechowicz

Louise Bourgeois kojarzona jest powszechnie przede wszystkim z monumentalnymi przedstawieniami pająków, którymi zdobyła sobie międzynarodowe uznanie. Na wystawie w Belvedere zaprezentowany został po raz pierwszy w Europie jej wczesny dorobek malarski zestawiony z wybranymi rzeźbami i instalacjami artystki zaliczanej do jednej z najważniejszych osobowości artystycznych 20 i 21 wieku. Około 60 zaprezentowanych  na wystawie obrazów  ukazuje źródło, w którym zakorzeniona została jej twórczość rzeźbiarska. Z towarzyszącymi cytatami z wypowiedzi Bourgeois jej obrazy wchodzą w intensywny dialog z rzeźbami, instalacjami i grafikami z całego okresu twórczości. Już w jej wczesnych obrazach olejnych z lat 1938-49 ujawnia się własny język przekazu związany z tematami, które rozciągają się na całą twórczość obejmującą 7 dziesiątków lat. Dla artystki sztuka i życie stanowiły nierozłączna jedność - sztuka pomogła jej skonfrontować sie z własnymi stanami emocjonalnymi i wewnętrznymi konfliktami. Wystawa rozpoczyna sie wczesnymi autoportretami, a kończy wielka instalacja - cela z 2008. Oszczędne obrazy olejne powstały w okresie decydujących  zmian osobistych w jej życiu. 1938 poślubiła amerykańskiego historyka sztuki Rudolfa Goldwaser i przeniosła się z nim z Paryża do Nowego Jorku. W krótkim czasie zostaje matką  3 synów. Nowy Jork fascynuje ja i jednocześnie przeraza; cierpi na rozłąkę z ojczyzna, odczuwa poczucie winy wobec pozostawionej rodziny i przyjaciół w objętej wojna  Europie - czuje sie samotna i zagubiona obok pełnego sukcesów męża.  Jej wczesna twórczość jest zdominowana tęsknotą za ojczyzna, utrata świata dzieciństwa. Zredukowane, poetyckie obrazy wyrażają uczucie egzystencjalnego strachu i niepewności, zagubienia w nowym świecie. Bourgeois stale powraca do tych samych tematów i motywów - izolacji, stanu zranienia, poczucia porzucenia i znajdowania sie w pułapce, związanych z przeżyciami z dzieciństwa; sama określała sie jako egzystencjalistka pragnąca zdefiniować się w sztuce jako artystka i kobieta. Wczesna utrata matki, z czym nie mogła się pogodzić, spowodowała, ze studentka matematyki i geometrii na Sorbonie zapisała się na studia artystyczne. Sztuka stała sie wentylem dla jej stanów psychicznych. Na obrazie „The runaway girl” z ok.1938 przedstawia siebie jako młodą dziewczynę z kuferkiem w ręku z w oddali widocznym domem, od którego dzieli ją wielka woda. Tytuł nawiązuje do określania młodych, samotnych matek w Ameryce, z którymi artystka identyfikuje się jako ta, która porzuciła rodzinę we Francji. Na innym  autoportrecie z tego okresu przedstawia siebie jako dziewczynkę z warkoczykiem. W „Confrerie” umieszcza na pierwszym planie  schematycznie zaznaczonych członków rodziny z  domem w oddali, nad którym kłębią się czarne chmury. Dominujący czerwony kolor podkreśla stan emocjonalny artystki. Dom stanowi ważny motyw w twórczości Bourgeois postrzegany jako schronienie i jednocześnie wiezienie. W obrazach olejnych stanowi symbol jej doświadczeń z dzieciństwa - samotne domy w pustych krajobrazach.  Zamożny dom rodzinny artystki skrywał ciężka atmosferę - chorująca matka i dominujący ojciec w nieformalnym związku z guwernantka dzieci odcisnął niezatarte piętno na psychice artystki. Mówiła o sobie, że jest „więźniem własnych wspomnień” a jej dzieciństwo nigdy nie straciło dla niej na „uroku, tajemniczości i dramatyczności”. Do najbardziej znanych obrazów artystki należy seria „Femme-maison” z lat 40. XX w., które stały się ikonami drugiej fali ruchu feministycznego. Są to akty kobiece, których głowy i ramiona tkwią w rożnego rodzaju domach - stanowią symbole anonimowości i izolacji kobiety zamkniętej we wnętrzu dom. Ten sam motyw powtórzy w rzeźbie, kiedy po 10 latach malarstwa i grafiki przerzuci się na prace trójwymiarowe w drewnie, marmurze i brązie. Pojawiają się ponownie „Femme-maison” jako marmurowe rzeźby - wyabstrahowana grupa wzgórz, na których spoczywa mały domek czy leżąca kobieta z głową ukrytą w domku, a ostatnia wersja zmienia relacje miedzy kobieta i architektura domu - mały domek leży na brzuchu ciężarnej kobiety... Obrazy i grafiki  zestawione zostały z rzeźbami i instalacjami powstałymi dziesiątki lat później wchodząc z nimi w intensywny dialog. Nie zabrakło takich ikonicznych rzeźb jak brązowy „Arch of histeria” - nagi korpus bez głowy wygięty do tyłu, pełen egzaltacji i bolesnej ekstazy, zwisający męski organ płciowy „Fillette” czy „Janus fleuri”.  Na wystawie nie zabrakło słynnej instalacji „Cela ( Choisy)” wystawionej na Biennale w Wenecji 1993. Została w niej dokładnie odtworzona w różowym marmurze miniatura domu rodzinnego w Choisy-le-Roi.Model umieszczony na metalowym stole zamknięty jest szklanymi panelami i  z jednej strony otoczony metalowa siatka  a wzniesiona nad nim gilotyna zdaje się lada moment spaść. Często pojawiająca się forma spiralna określająca według słów artystki „kruchość w otwartej przestrzeni” występuje zarówno w grafikach jak i wiszących obiektach – „Spiral woman” czy jako spiralna klatka schodowa wbudowana w ostatnia instalacje – „Cela (The last climb)” z 2008. Po śmierci ojca artystka przeżyła kryzys psychiczny i rozpoczęła terapie psychoanalityczna. W ostatnim gabinecie na wystawie znajdują się jej zapiski z 10 lat na kozetce psychoanalityka, a słynny pająk stworzony na cześć przedwcześnie zmarłej matki króluje jako olbrzymia rzeźba brązowa w barokowym ogrodzie Belvedere. Twórczość Bourgeois powstająca w czasie dominującego surrealizmu w Paryżu i abstrakcyjnej ekspresji w Nowym Jorku pozostała w dużym stopniu figuracyjna i niezależnie własna łącząc przedmiotowość im abstrakcje, świadomość i podświadomość.

Louise Bourgeois - Unbeirrbarer Widerstand(Niewzruszony opor), Unteres Belvedere do 28.1.2024