Anita Kwestorowska
„Rolą artystów jest obserwacja tego co nieznane lub na wpół nieznane. (..) Ufam temu czego nie wiem lub wiem tylko częściowo” Anish Kapoor
Często używa czerwieni. Jak sam przyznaje w indyjskiej kulturze czerwień ma wielką moc „To kolor panny młodej związany z matriarchatem, który stanowi postawę indyjskiej psychologii. Ta krzykliwa, wizualnie otwarta i przyciągająca barwa, jest również utożsamiana z mrocznym światem wewnętrznym” – mówi Anish Kapoor protagonista wystawy „Untrue Unreal” prezentowanej do 4 lutego 2024 we florenckim Palazzo Strozzi. Osiem pokaźnych komnat i jedna instalacja site-specific na dziedzińcu XV wiecznego pałacu to instygująca podróż w „nieprawdopodobne i nierealne” światy wykreowane przez brytyjskiego artystę pochodzenia indyjskiego, który zrewolucjonizował ideę rzeźby w sztuce współczesnej, podobnie jak wcześniej zrobił to Henry Moore i Tony Cragg.
Lokalizacja imponująca, aczkolwiek nietypowa dla Kapoora, który pierwszy raz konfrontuje się z symetrią, uporządkowaniem i renesansowym rygorem: „Zorganizowanie wystawy w tych pomieszczeniach nie jest łatwe. Nadmierny porządek niszczy świat, w którym może nastąpić interakcja dzieła z widzem. Należało zatem przerwać ten porządek instalując prace w taki sposób, aby stworzyć alternatywne przejścia przez budynek” – wyjaśnia artysta – „Czasem burzyłem te pomieszczenia, innym razem bawiłem się z nimi jak to było w przypadku, gdy podkreśliłem kontrast pomiędzy wielkością przestrzeni i niewielkimi wymiarami umieszczonych w niej dzieł. Zdarzało się też, że całkowicie zmodyfikowałem strukturę tych komnat” – dodaje.
Efekt jest zaskakujący. Współpracując z kuratorem wystawy Arturo Galansino, Kapoor stworzył znakomitą symbiozę nowoczesnych prac z renesansową strukturą pałacu przenosząc widza do innego wymiaru rzeczywistości. Już na samym początku wystawy, na XV wiecznym dziedzińcu, wprowadza widza w ciemność, w której łatwo można się zgubić i odkryć na nowo, skupiając się na własnym wnętrzu i zadając pytania o to co jest realne a co nie jest. Najnowsza instalacja site-specific „Void Pavilon VII” to równoległościan, do którego można wejść i zanurzyć się w bieli. Na wewnętrznych ścianach pomieszczenia na widza czekają jednak „czarne dziury”, które wywołują w nim niepokój i poczucie pustki. Balansując pomiędzy bielą i czernią klaustrofobicznego pomieszczenia łatwo można zatopić się w pustkach ścian medytując nad kwestią przestrzeni, perspektywy i czasu. Niebezpieczny świat cieni, nierealny i oddalony zdaje się przenikać do podświadomości wywołując uczucie zagubienia: „Zawsze pociągało mnie poczucie strachu, zawroty głowy, upadek, napięcie kierujące się do naszego centrum egzystencji(..) Pustka to stan wewnętrzny. Ma ona wiele wspólnego ze strachem i ciemnością. Nie ma nic czarniejszego niż czerń naszego wnętrza” – wyjaśnia artysta.
Kolory zawsze fascynowały Kapoora, zwłaszcza czerwień i czerń, dzięki którym eksperymentuje z iluzją optyczną. Artysta o swoją idealną czerń starał się do 2014, a gdy to się nie udało, dwa lata później wykupił prawa do farby „vantablack”, która pochłania 99 procent światła. Dokładnie taka emulsja używana jest do malowania „niewidzialnych” samolotów amerykańskich. Kapoor jest jedynym artystą, który może używać tej farby i chętnie wykorzystuje ją do stwarzania iluzji oraz optycznego oszukiwania: pochłaniająca światło emulsja sprawia, że zanikają kontury prezentowanych prac i zatraca się trzeci wymiar. Nic dziwnego, że stojąc przed niektórymi rzeźbami Kapoora można ich w ogóle nie zauważyć. Trzeba bardzo się skupić i kilkakrotnie je obejść, żeby dojrzeć wyrzeźbione w nich elementy.
Pozostała część ekspozycji to popularne dzieła wykonane przez artystę od lat 80. XX wieku do dziś i prezentowane wcześniej na wielu ekspozycjach w różnych częściach świata. Można zobaczyć m.in. monumentalną pracę „Syyambhu” (2007), długą na 20 metrów platformę z czerwonego wosku, po której wolno „przesuwa” się stylizowany wagon oraz długą, niemal przebijającą sufit czerwoną kolumnę „Endless Column” (1992). Publiczności bardzo przypadła do gustu sala, w której umieszczone zostały lustrzane prace zniekształcające rzeczywistość: „Vertigo” (2006), „Mirror” (2018) i „Newborn” (2019). Wbrew pozorom dzieła te okazały się bardzo skomplikowane w wykonaniu i konserwacji: „Kreacja tych ogromnych luster wymaga bardzo zaawansowanej technologii. Trzeba na nie również bardzo uważać, gdyż nawet najmniejsze zadrapanie może zrujnować efekt” – wyjaśnia artysta.
Twórczość Kapoora lubi przywoływać świat złożony z przeciwieństw – porządku i chaosu, prawdy i fałszu, rzeczywistości i fikcji, życia i śmierci. Ukazuje kontrast pomiędzy tym co wewnętrzne i zewnętrzne, naturalne i sztuczne, wklęsłe i wypukle. Widać w niej obsesyjne dążenie do doskonałości, która sprawia, że znikają wszelkie ślady ludzkiej ingerencji: ręka artysty „znika”, rzeźby wydają się ponadczasowe i samodzielnie skonstruowane. Geometryczne kształty i bimorfizm prac Kapoora sprawiają, że rzeczywistość wydaje się nieuchwytna i podatna na różnorodne manipulacje. Jego abstrakcyjne formy wykonane są z różnych materiałów: drewna, nierdzewnej stali, kamienia, wosku, pigmentów, marmuru, wapienia, granitu, onyksu. „Dla rzeźbiarza materiał jest bardzo ważny, ale to tylko medium, metoda docierania do odpowiedzi na ważne, głębsze pytanie. (..) Celem artysty jest przejście za pomocą fizycznej materii na poziom mistyczny” – komentuje Kapoor.
„Anish Kapoor. Untrue Unreal”, 7 października 2023 – 4 lutego 2024, Palazzo Strozzi, Florencja